سکه های بنی عباس

از جمله کسانی که در خراسان به حکم ابراهیم، مردم را به بعیت بنی عباس خواند، ابومسلم خراسانی بود که در زمان خلافت مروان بن محمد، آخرین خلیفه اموی، اشکارا بر بنی امیه قیام کرد و قسمت بزرگی از خراسان را از دست عمال خلیفه اموی، خارج ساخت.

سپس چون ابراهیم به دست مروان گرفتار شد، و در حبس مرد، برای برادر او، ابوالعباس سفاح از مردم خراسان بیعت گرفت و از خراسان با سپاه بزرگی به سمت عراق حرکت کرد و در سال 132 هجری، کوفه را تسرخیر کرد و ابوالعباس سفاح را به خلافت نشاند، سپس در کنار رود زاب، سپاه مروان را درهم شکست و دمشق، پایتخت خلفای اموی را نیز تصرف نمود و مروان و بسیاری از بنی امیه را به قتل رسانید و سلسله ی اموی را منقرض کرد.عباسیان از خاندان عباس، عموی پیامبر، بودند و از خاندان مکی بنی هاشم محسوب می شدند و به علت داشتن چنین نسبتی توانسند حقانیت خلافت خود را در چشم مومنان بیارایند و حال انکه بنی امیه از این امتیاز محروم بودند. عباسیان برای تحکیم موقعیت خود، بزودی یک سلسله القاب برای خود انتخاب کردند که به محض نشستن بر مسند خلافت، این القاب را بر خود نهادند.

عباسیان بیش از 5 قرن بر بخش عظیمی از بر بخش عظیمی از دنیای اسلام به نام خلیفه مسلمین حکومت نمودند و عاقبت در سال 656 هجری، این سلسله به دست هلاکوخان مغول منقرض گردید.

سکه های عباسی:

بعد از سقول خلافت بنی امیه در سال 132 هجری، خلافت اسلامی به دست خاندان بنی عباس افتاد و مرکز خلافت از دمشق به کوفه و بغداد منتقل شد. با جلوس ابوالعباس سفاح بر سریر خلافت در 13 ربیع الاول 132 هجری معادل 30 اکتبر 749 میلادی، دوره طولانی سکه های عباسی که در ضرابخانه های متعدد ذوب می شدند، آغاز شد.

خلافای اولیه ی عباسی به تقلید از امویان و با اندک اختلافی، به ضرب سکه اقدام نمودند. در این دوره « سوره اخلاص» از روی سکه های حذف و « محمد رسول الله » جانشین آن شد.عباسیان آگاهانه نام پیامبر را بر روی سکه های خود ضرب نمودند که با انتساب به خاندان پیامبر (ص) موقعیت خود در جهان اسلام را استوار نمایند. در حاشیه ی سکه مطابق دوره ی اموی، آیه: « محمد الرسول الله ارسله بالهدی و دین الحق . . . » نقش گردید.

از دوره ی خلافت مهدی ( 158 تا 169 هجری) سوین خلیفه عباسی، نام سخلیفه بر روی سکه ها نوشته شده، در اوایل قرن سوم، از زمان خلافت مامون (198 تا 218) با نوشتن عبارت « الله الامر من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المومنون بنصر الله » که قسمتی از آیه 4و5 سوره ی روم می باشد، حاشیه ی دومی بر سکه ها اضافه گردید.

بطور کلی سکه های عباسی

(درهم تا 199 و دینار تا 205 هجری):

روی سکه: محمد رسول الله . . . و نام خلیفه.

حاشیه: محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون.

پشت سکه: متن لااله الا الله وحده لا شریک له

حاشیه: بسم الله ضرب هذه الدرهم ( محل ضرب) سنة . . . (تاریخ)

نوشته سکه های عباسی از 205 به بعد:

روی سکه. متن: لله محمد رسول الله . . . (نام خلیفه).

حاشیه: محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون.

پشت سکه: متن لااله الا الله وحده لا شریک له

حاشیه بیرونی: الله الامر من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المومنون بنصر الله.

حاشیه: بسم الله ضرب هذه الدرهم ( محل ضرب) سنة . . . (تاریخ).

بر خلاف سکه های اموی، بر روی سکه های عباسی علاوه بر نام خلیفه، گاهی نام ولیعهد، وزیر، حاکم و القاب آنها و بندرت نام منطقه نوشته شده است. بدین ترتیب، نام بسیاری از امرا و دولتمردان مردان دوره ی عباسی را می توان بر روی سکه های مشاهده نمود؛ از جمله خاندان بزرگ برمکی: جعفر، فضب و یحیی .

سکه های عباسی از جنس طلا (دینار) و نقره (درهم) و برنز (فلس) بودند. در نخستین دهه ی خلافت عباسی، شهرهای بصره و کوفه از ضرابخانه های فعال بشمار می رفتند. از سال 134 هجری، ضرب درهم در ضرابخانه های ایران شروع گردید قدیمیترین دینار ضرب ضرابخانه های ایران، دیناری است که در سال 220 هجری در مرو ضرب شده است. مهمترین ضرابخانه های ایرانی، که در سالهای بعد ضرب دینار انجام می دادند،عبارتند از: محمدیه، سمرقند، اهواز، حلوان، قزوین، همدان، آذربایجان، قم، ماه بصره (نهاوند)، اصفهان، و کرج ابودلف.

فلوسهای برنجین عباسی حتی در شهرهای کم اهمیت ضرب می شد و اغلب بر روی انها، نام شهر و عامل عباسی نوشته شده است. نام بسیاری از این حکام در تواریخ و وقایعنامه ها ضط نشده است. بنابرین، این سکه های از لحاظ تاریخی دارای اهمیت خاصی هستند.

سکه های برنزی از دوران نخستین خلفای عباسی ضرب می شدند و فعال ترین ضرابخانه ها در بخارا، جی، همدان، نهاوند، استخر، ری و نیشابور قرارداشتند.

تفاوت سکه های اموی با عباسی :

بجای سوره ی توحید شهادت “محمد رسول الله ” نقر شده است.در قسمت پایین متن یک نقطه . سه نقطه قرار دارند.از سال 145 به بعد تحرکهایی که اشاره به نام حاکم محل دارد، گاهی کلمه ی “بخ” یا شعائری مانند “ربی الله”  و بالاخره نام حاکم و وزیر و ولیعهد (ها) بر روس سکه نقر می شود.در حالی که در سکه های امویان هیچ نامی از خلیفه و حکام برده نشده است.

سالشمار خلفای بنی عباس

این سلسله در سال 656 هجری با اشغال بغداد توسط هلاکو خان مغول خاتمه یافت.

منابع:

سکه های اسلامی ایران (سید جمال الدین ترابی طباطبایی)

silver coinage of the caliphs (A.Shams Eshragh)

سکه های ایران از آغاز تا دوره ی زندیه (علی اکبر سرافراز- فریدون آور زمانی)

لینک به گروه سکه های بنی عباس