سکه های آق قویونلوها

روابط بین این سلسله با فرمانروایان طرابوزان برای مدتی مدید، گرم و دوستانه بود. قرایولوک بر خلاف امرای قراقویونلو، با تیمور از در اشتی برآمد و با طرفداری از تیمور با بایزید، سلطان عثمانی، در آنکارا (آنقره) جنگید (805 هجری) و تیمور به پاداش این خدمت، دیار بکر را به او بخشید.

راه بسط قدرت ترکمانان آق قویونلو به شرق، تا مدت ها ترکمانان قراقویونلو سد کرده بودند. اما اوزون حسن، ناماورترین امیر این سلسله، سرانجام جهانشاه را در سال 872هجری شکت داد. پس از آن اوزون حسن با شکست دادن سلطان ابوسعید تیموری و کسب اقتدار، آذربایجان، فارس، عراق، اسفهان، یزد، کرمان، ری تا خراسان را در حیطه ی قلمرو خود آورد.

دشمن عمده ی اوزون حسن سلاطین عثمانی بودند که فشاری دائم به مشرق خود وارد می آوردند.سیاست ضد عثمانی اوزون حسن وی را با قرامایان متحد ساخت. وی همچنین کوشید فرمانروایان طرابوزان را که از طریق همسرش با آنها خویشاوند بود، از حملات سلطان محمد فاتح نجات دهد.

در دوران سلطنت اوزون حسن، دولت آق قویونلو اهمین فوق العاده ای یافت و در سال 868 هجری، باب ارتباطات سیاسی با فرمانروایان ونیز که دشمن دولت عثمانی بودند، گشوده شد و الات و افزار جنگ از ونیز برای دولت آق قویونلو ارسال گردید. با وجد این قوای اوزون حسن، از عهده ی توپخانه ی عثمانی در جنگ تراجان در 878 هجری برنیامد و شکست خورد. پسرش یعقوب، جنگ را ادامه داد ؛ اما از این زمان به بعد، آق قویونلو به علت مشاجرات داخلی و ستیزهای مربوط به جانشینی رو به اضمحلال نهاد. قرامایان شکست یافتند و پایهه ای عقیدتی آق قویونلوهای سنی مذهب بر اثر انتشار تبلیغات شیعی صفویان، در میان ترکمانان آناطولی متزلزل گشت. در سال 906هجری، الوند میرزا فرمانروای آق قویونلو، از شاه اسماعیل صفوی در نزدیکی نخجوان شکست خورد و کمی بعد از این واقعه، دولت ترکمانان آق قویونلو منقرضگردید.

سکه های آق قویونلو

سکه های آق قویونلو از جنس نقره و برنز است، مسکوکات این سلسله را می توان از لحاظ ضرب  سکه به دو گروه تقسیم کرد: 1) سکه های دارای سورشارژ 2)سکه های مرسوم و عادی

1)سکه های دارای سورشارژ: بر تعداد بسیاری از سکه های تیموری و قراقویونلو وحتی سکه های آق قویونلو نام فرمانروایان این سلسله سورشارژ گردیده. اثر ضرب مجدد بر سکه های تیموری بیشتر بر سکه های شاهرخ و ابوسعید و در سلسله ی قراقویونلو بر سکه های جهانشاه وسر انجام در سکه های خود آق قویونلو بر روی سکه های اوزون حسن و یعقوب بیشتر است. اثر سورشارژ با این گستردگی در هیچ یک از سلسله های قبلو بعد از آق قویونلو سابقه ندارد. احتمالا فرمانروایان آق قویونلو به علت جنگ های مداوم با همسایگان و گاهی جنگهای خانوادگی، برای تسریع در امر جریان پول و پرداخت حقوق سربازان، به این عمل اقدام نموده اند. در جنگ اوزون با ابوسعید تیموری مقادیر قابل توجهی از سکه های تیموری مخصوصا سکه های ابوسعید به دست اوزون حسن افتاد که بر روی این سکه ها ضرب مجدد صورت گرفت.

2) سکه های مرسوم و عادی: بر روی این سکه ها، در متن نام فرمانروایان با القابی نظیر سلطان العادل، السلطان الغازی، السلطان الاعظم، ابوالمظفر، ابوالنصر، ابوالفتح، ابوالغازی و نام شهرهایی که سکه در آن ضرب شده و تاریخ ضرب سکه به صورت عدد نوشته شده است. متن کلی سروی سکهه ا با کمی تغییر در بعضی از آنها بدین شرح است:

الاعظم ابوالفتح

السطان العادل ابوالنصر (نام فرمانروا) بهادرخان خلدالله ملکه

الغازی ابوالمظفر

و در پست سکه، در متن: لااله الا الله محد رسول الله و در حاشیه نام خلفای راشدین نوشته شده است. بر بعضی از سکه های اوزون حسن، شعار شیعی لااله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله نوشته شده. گاهی محل ضرب سکه ها در پست آن و نام خلفای راشدین در حاشیه روی سکه نوشته شده است. از زمان یعقوب (884تا896 هجری) بر پشت اغلب سکه ها عبارت « فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ » نقر شده است. در اغلب سکه ها طرح های هندسی و بر بعضی از علایم نمادین دیده می شود.

سالشمار امرای آق قویونلو

منبع: سکه های ایران از آغاز تا دوره ی زندیه (علی اکبر سرافراز- فریدون آور زمانی)

 لینک به گروه سکه های آق قویونلوها