مقیاسات وزن آشوری و بابلی

شواهد بدست آمده از حفریات شوش و بابل و نیوا حاکی از آن است که در یک دوره ی بسیار طولانی و احتمالا بیش از 2 هزار سال قبل از میلاد، دو نوع مقیاس ثابت و رسمی توزین در تجارت بین الملل معمول بوده است که اصطلاحا آن دو را مقیاسات آشوری و بابلی می نامند.

وزنه های برنزی به شکل شیر و اردک که لایارد در خرابه های نینوا پیدا کرد و دمرگان نظایر آنها را در حفریات شوش بدست آورد، مشخصات مقیاسات را روشن ساختند و معلوم شد که قدمت آنها بنابر تخمین دومکنم به 2800 تا 2500 سال پیش از میلاد می رسد.

بر تنه ی شیرها و اردک های مکشوفه در شوش، وزن آنها و نام فرمانروایی که وزنه در زمان او ساخته شده، به دو خط آرامی و میخی نگاشته شده است و وجود خط ارامی بر آن ها نشان می دهد که این وزنه ها تنها برای کاربردن در سواحل فرات و دجله ساخته نشده، بلکه در سرزمین هایی مانند فلسطین و فینیقیه نیز مورد استفاده بوده اند.

در جدولی که براندیس (J Brandis) تهیه کرده، مقیاسات آشوری و بابلی نسبت به یکدیگر به ترتیب زیر آمده است.

این مقیاسات چنانکه مشهود است، مبتنی بر تضاعیف و اجزاء عدد 60 است، بر خلاف  محاسبات عیلامی که در ده دهی یا اعشاری بود.

همین امروز، هم محاسبه ی زمان و زوایا که دایره را به 360 درجه، شامل 160 متغیر و هر دقیقه را بر 60 ثانیه محاسبه می کنیم، یادگاری است که از آن روزگاران برای ما باقی مانده است.

مقیاس آشوری درست دو برابر مقیاس بابلی بود و به همین جهت آشوری را «مقیاس سنگین» و بابلی را «مقیاس سبک» می نامند. باید دانست که هرچند مقیاس سبک بابل بیشتر رواج داشته، ولی دلیلی بر عدم رواج آن در آشور وجود ندارد. تنها می توان پنداشت که استفاده از قیاس سنگین در فلسطین و فینیقیه بیشتر متداول بوده است، زیرا خط ارامی تنها بر سنگ وزنه هایی نوشته شده که با این مقیاس ساخته شده اند.

مقیاسات نامبرده از یکسو از طریق آبراه های سوره و بین النهرین به شهرهای ساحلی فینیقیه و فلطین راه یافت و ز سوی دیگر از راه های ساحلی فرات به لیدیه رسید که روابط بازرگانی پردامنه ای با بابل داشت و از این هر دو طریق در همه ی شهرهای ساحلی یونان یو یونانی نشین اسیای ضغیر، در اطراف دریای اژه متداول گشت.

به درستی نمی توان گفت که این دو مقیاس درچه زمانی راه مغرب را درپیش گرفته اند، اما هنگامی که در اواخر قرن هشتم پیش از میلاد، دولت قدرتمند و ستمگر آشور با کمک مادهای آریایی نژاد بر افتاد و سرزمینهای خراجگزار آن، از پنج قرن اسارت رها گشتند، ساکنین شهرهای اطراف دریای اژه با اوزان فوق اشنایی داشتند و شمشهای طلا و نقره ی خود را بر اساس مبنای مِنَه سبک بابلی می ساختند. منتهی آنها را مانند کالاهای دیگر در هر مبادله توزین و عیارشناسی می کردند.

احتمال می رود که یونانی ها و سپس ایونی ها که با مقیاس مِنَه از طریق تجارت با فینیقی ها اشنایی پیدا کرده بودند، بین سالهای 1000 تا 800 پیش از میلاد اوزان خود را با آن منطبق ساخته و این واژه را به صورت منَه (با سکون میم) وارد زبان خود کرده باشند.

منبع: پول و سکه، نویسنده: عبداله عقیلی، بازنویسی وتنظیم: علی بهرامیان