(معبد آرتمیس: در اساطیر یونانی، آرتمیس الهه ی شکار و حمایت از زنان بود که معبد او در سال 550 پیش از میلاد ساخته شد و یکی از عجائب هفتگانه ی جهان بوده است. رومیان در سال 133 پیش از میلاد بر آن دست یافتند و نامش را به معبد دیانا تغییر دادند. این پرستشگاه در طول تاریخ چندبار ویران و دوباره ساخته شد تا سرانجام پس از انهدام کلی، از ستون های مرمر آن در ساختمان مسجد ایاصوفیه در استامبول استفاده شد.)
یکی از این سکه های ابتدایی سه فرورفتگی دارد که اثر باقیمانده از یک قلم آهنی است که با چکش بر سر آن کوفته اند و روی دیگر آن، هیچ علامتی ندارد، جز خطوط هاشور مانندی که احتمالا اثر تخته ی زبری است که فلز گرم را روی آن گذاشته و با ابتدایی ترین وسایل، بر ان ضربه زده اند.
تاریخ ضرب آنها روشن نیست ولی محققین گمان برده اند که این ابتکار در زمان فرمانروایی ژینگ ( Gyges ) یا جانشین او آردی (دومیت شاه از سلسه ی مرمنادیه) در حدود 700 پیش از میلاد در لیدیه صورت گرفته است.
سیاست فرمانروایان نام برده این بود که از یک طرف با پرداخت هدایا و رابطه ی دوستانه خود را با دولت زورمند و جبار آشور که یارای درافتادن با آن را نداشتند، حفظ کنند تا خیالشان از جانب مشرق آسوده باشد و از سوی دیگر با گسترش تدریجی و گام به گام قلمرو خویش به سمت مغرب، شهر های ساحلی دریای اژه را به تصرف در آورده نیروی دریایی عظیمی را که بر کلیهی ارتباطات بازرگانی و کشتیرانی منطقه مسلط باشد تاسیس کند.
این فرمانروایان با متحد ساختن شهرهای یونیه به همه آرزوهای خویش نائل آمدند و در نتیجه ی بسط ارتباطات تجاری با بابل و آشور از طریق خشکی و بازرگانی بسیار گسترده ی دریایی با سرزمین های غربی مخصوصا یونان به اندوخته ی ذخایر بیکرانی از طلا و نقره موفق شدند که تا آن زمان چشم روزگار نظیر آن را ندیده بود.
هدایای فراوان ژیگ به معبد دلفی که شامل ضروف و آلات طلایی و توده های طلا و نقره بود، نمونه ای بودند از ثروت بیکران اون فرزندش آردی جانشینان آن دو سادیات ( سوئمین شاه مرمنادیه) و آلیات (پسر سادیات) نیز که با انقراض دولت آشور دست و بالشان بازتر شده بود، تجارت به سوی غرب را با فراغ بال ادامه دادند و به تدریج از همه ی شهرهای یونیه اتحادی را بوجود آوردند. کروزوس پسر الیات که بیش از همه به اصلاحات پولی همت گماست، بلافاصله با استقرار بر اریکه ی قدرت، شروع به استمالت از یونانیان کرد. باهدایای شگفتی که به پرستشگاه آپولو (Appolo پسر زئوس خدای خدایان یونان که به عقیده ی یونانیان مغیبات را در پرستشگاه دلفی به غیب گویان خبر می داد) تقدیم داشت و با رفتار ملاطفت آمیز خود باعث شد که همه ی شهرهای یونانی نشین یونیه و اَاِاُلی ( Aeolis از شهرهای معتبر یونیه که به تصرف کوروش درآمد. ) میسییّه ( Mysia یکی دیگر از متصرفات کوروش) با حفظ استقلال داخلی قدرت فائقه ی او را به رسمیت شناخته در سلک خراجگزاران او در آمدند و بدین ترتیب مزهایی که یونانیان را از یکدیگر جدا میکرد، درهم ریخت و بازرگانی پردامنه ای بین شرق و غرب آغاز شد.
امچراطوری او به عنوان یکی از بزرگترین قدرت های آسیایی، تخستین دولتی بود که همه ی دریای اژه را تصرف کرد.
اصلاحات و ابداعات پولی کرزوس
وقتی کرزوس به سلطنت رسید، تنها سکه طلایی که در جریان بود، سکه های فوکایی بود. اهالی فوکیه در آن عصر قدرتی بدست آورده، در حدود نیم قرن نفوذ خود را به شهرهای ساحلی اژه گسترش داده بودند، برای نخستین بار در قرن ششم پیش از میلاد سکه هایی از طلا ضرب کرده بودند که در کلیه ی شهرهای یونانی نشین مشرق دریای اژه و یونان رواج یافته بود. دو نوع استاتر الکترومی هم در جریان بود: یکی به وزن 220 گندم برای داد و ستد با ملطیّه ( Malatya ) و آن دسته از شهرهایی که از ملطی استفاده می کردند، و دیگری به وزن 168 گندمی برای داد و ستد داخلی و تجارت با سرزمین بابل. کرزوس سکه های الکترومی را منسوخ کرد و روش دو فلزی سلا و نقره را به ترتیب زیر جانشین آن ساخت:
1- سکه هایی از طلای خالص به وزن 168 گندم بجای استاتر الکترومی 220 گندمی که برابر با 10 استاتر نقره 220 گندمی که در شهرهای ساحلی رایج بود، ارزش داشت.
2- استاتر جدید از طلا به وزن 125 گندم بجای استاتر الکترومی 168 گرمی که مقیاس بابلی داشت.
هریک از این دو استاتر طلا به تبعیت از سیستم قدیم اسیایی، دارای اجزاء یک سوم و یک ششم و یک دوازدهم بودند و د نتیجه کرزوس حداقل 8 نوع سکه طلا ضرب کرد که عموما علامت امپراطوری لیدیه یعنی تصویر نیم تنه و روبروی شیر و گاو را داشتند.
سکه های نقره او هم از حیث طراز عینا ماننده سکه هی طلا بودند، با این تفاوت که اجزاء آنها یک دوم، یک سوم و یک دوازدهم بودند و به ترتیب 84،54 و 14 گندم وزن داشتند.
درایت کرزوس در ابداع این مسکوکات و دقتی که در خلوص وزن آنا بکار می برد، باعث شد که استاترها نه تنها در قلمرو لیدیه رواج یافتند، بلکه در همه شهرهای یونانی نشین آنها را با کمال میل پذیرفتند و بر سکه های گوناگون خود ترجیح دادند.
در حقیقت کرزوس را می توان مبتکر سیستم پایداری دانست که پس از مهر زدن بر قطعات فلزی و روش های ناقص محلی، به صورت جهانپذیری به وجود آمد و استاترهای او سرمشقی شدند برای ضرب سکه که هنوز هم در همه اقطار گیتی رایج است.
ابتکار بسیار پر اهمیت او در ایجاد یک سیستم پولی همه پسند، با تسهیلاتی که در امر تجارت و مبادله بوجود آورد، سهمر بزرگی در پیشرفت تجارت جهانی ایفا کرد و بجاست او را پدر سیستم پولی جهان بنامیم.
با این همه، او عاقبت اسفناکی داشت، په پس از آنکه پایتخت خیره کننده و آکنده از نقره و طلا او بدون مقاومت تسلیم سپاهیان کوروش شد، او برای رهایی از بی حرمتیهایی که معمولا به یک چپادشاه اسیر وارد می شد خود را در آتش افکند.
روایت دیگری هم هست که او مورد ملاطفت پادشاه ایران قرارگرفت و به سِمات رایزن شاه برگزیده شد، اما این روایت ظاهرا مبنای درستی ندارد و از جمله حکایاتی است که در جهت بزرگداشت کوروش گفته اند. زیرا گلدان منقش عقیقی که احتمالا در اواخر قرن ششم پیش از میلاد و تقریبا نیم قرن بعد از خودسوزی کرزوس ساخته شده است، بر صحت روایت اول دلایت می کند. براین گلدان که در موزه بریتانیاست، تصویر کرزوس با دیهیم و چوبدست سلطنتی در حالی نقش شده که بر اریکه زرین سلطنت نشسته و آن اریکه بر توده عظیمی از هیزم شعله ور قرار دارد.
اما در بعضی از روایات یونانی آمده که پس از شعله ور شدن آتش، بارانی سخت درگرفت ، چنانچه آتش خاموش شد و کرزوس نجات یافت.
منبع: پول و سکه، نویسنده: عبداله عقیلی، بازنویسی وتنظیم: علی بهرامیان