روی سکه های محمد حسن خان
شعار شیعه (لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله)
پشت سکه های محمد حسن خان
1-بزر سکه از میمنت زد قضا بنام علی بن موسی الرضا
2-شد زیمن دین حق رایج بتوفیق خدا سکه اقبال بر نام علی بن موسی الرضا
و در بعضی مواقع
روی سکه:یکی از دو بیت بالا
پشت سکه:تاریخ و محل ضرب
حسینقلی خان جهانسوز
حسینقلی خان پسر محمد حسن خان قاجار و برادر آقا محمد خان قاجار و پدر فتحعلی شاه بود که در مازندران در سال 1185 هجری علیه کریم خان زند قیام کرد و مدت دو سال استقلال خود را حفظ کرد و بنام جهانسوز شاه حکومت کرد و پس از اینکه توسط قوای کریمخان شکست خورد و سر به اطاعت کریمخان در آورد توسط یکی از غلامانش بقتل رسید .معلوم نیست که وی سکه بنام خود یا امام رضا (ع) ضرب زده باشد.
آقا محمد خان قاجار 1193-1211 هجری قمری
آقا محمد خان پسر محمد حسن خان در سال 1146 هجری قمری متولد شد و در سن 5 سالگی بدستور علی قلی خان (عادلشاه) مقطوع النسل گردید.
وی پس از مرگ پدر بالتفاق خانواده قاجار به کریم خان زند پناهنده شد. پس از فوت کریم ختن زند از شیراز گریخت و در گرگان و مازندران و گیلان علیه زندیه در صفر 1193 (مارس 1779 میلادی) قیام کرد.
در سال 1200 هجری قمری یکی از نوادگان شاه طهماسب ثانی را بنام سلطان محمد ثانی در طهران بسلطنت بقرداشت ولی خود رسما در بهار سال 1210 هجری قمری (1796 میلادی) در طهران که به پایتختی انتخاب کرده به تخت نشست و در 21 ذی الحجه 1211 (16 ژوئن 1797 میلادی) به قتل رسید.
روی سکه های آقا محمد خان
1-شعار شیعه (لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله)
2-بزر سکه از میمنت زد قضا بنام علی بن موسی الرضا
3-تا زر و سیم در جهان باشد سکه صاحب الزمان باشد
یا:تا زر و سیم را نشان باشد سکه صاحب الزمان باشد
یا:بزر و سیم تا نشان باشد سکه صاحب الزمان باشد
4-شد آفتاب و ماه زر و سیم در جهان از سکه امام بحق صاحب الزمان
5-ناظم کار جهان سیم و زر است.
6-بزر زد سکه از الطاف سرمد شه والا گهر سلطان محمد
پشت سکه های آقا محمد خان
1-محل ضرب و کنیه ی “یا محمد”
2-محل ضرب و کنیه “یا محمد” “یا علی ولی الله”
فتحعلی شاه 1212-1250 هجری قمری
برادر زاده ی آقا محمد خان (پسر حسینقلی خان جهانسوز) پس از مرگ عموی خود سریعا اقدام به ضرب سکه کرد.
با از رسیدن به سلطنت بنام “بابا خان” در 24 ربیع الاول 1212 (15 سپتامبر 1797) جلوس کرد.
روی سکه های بابا خان:”السلطان بابا خان” ، “سلطان بابا خان” ، “السلطان الملک تبریز بابا خان” ، و کنیه ی “العزه لله” یا “الملک لله” نوشته شده است.
پشت سکه های بابا خان:محل ضرب و تاریخ
بابا خان در روز عید فطر سال 1212 اعلان پادشاهی کرد و بنام فتحعلی شاه قاجار به تخت سلطنت نشست و در 19 جمادی الثانی 1250 (22 اکتبر 1834 میلادی) فوت کرد.
نوشته سکه های این مدت را به شش قسمت باید تقسیم کرد.
1-در اوایل سلطنت
روی سکه:شعار شیعه
پشت سکه:”السلطان فتحعلی شاه قاجار”
2-در طهران به ضرب رسیده. با شعر “آمده سکه شاهی بزر از فتحعلی”
3-از سال 1212-1218
روی سکه:”السلطان فتحعلی شاه قاجار”
پشت سکه:محل ضرب با لقب شهر و کنیه “الملک لله” ، “الله” ، “العزه لله”
4-از سال 1219-1241
روی سکه:”السلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار”
پشت سکه:محل ضرب با لقب شهر
5-از سال 1241-1250
روی سکه:”سکه فتحعلی شه خسرو صاحبقران”
پشت سکه:”محل ضرب با لقب شهر”
روی سکه های طلا
1-از سال 1241-1250
روی سکه:”سکه ی فتحعلی شه خسرو کشور ستان”
پشت سکه:محل ضرب با لقب شهر
2-سکه ی تصویری
روی سکه:فتحعلی شاه تاج بر سر با شمشیر در دست روی اسبی که در حال دویدن است و در دور آن “السلطان فتحعلی شاه قاجار”
پشت سکه:”ضرب دارالسلطنه زنجان 1236″
3- سکه ی تصویری
روی سکه:فتحعلی شاه شمشیر به دست روی تخت سلطنت نشسته و صورت به طرف چپ و دور آن نوشته “فتحعلی شاه 1248”
پشت سکه:”ضرب دارالسلطنه اصفهان 1241-1249″
عباس میرزا
عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه در زمان حیات پدرش در مشهد در سال 10 جمادی الثانی 1249 به مرض کلیه در سن 47 سالگی در مشهد وفات یافت.از او سکه ای در دست نیست ولی مدال قشونی در همان ایام زده است.
روی مدال:جهاندار عباس شاه جوان ولیعهد دارای روشن روان
پشت مدال:بر آن در کسی کو به خدمت شتافت ز خورشید احسان ما بهره یافت
حسینعلی شاه
حسین علی میرزا فرمان فرما پسر فتحعلی شاه بنام علیشاه در سوم شعبان 1250 در شیراز بتخت نشست (4 دسامبر 1834) و مدت 6 ماه سلطنت کرد و بنام خود سکه به ضرب رسانید.
سلطان علی شاه
سلطان علی میرزا ظل السلطان پسر فتحعلی شاه در 14 رجب 1250 در طهران به تخت نشست (16 نوامبر 1834 میلادی) و در 14 شعبان 1250 (16 دسامبر 1834) از سلطنت برکنار شد.
از او سکه ای با عبارت “السلطان ابن السلطان ابن السلطان علی شاه قاجار” دیده شده است.
محمد شاه
محمد شاه پسر عباس میرزا بار اول در تبریز در 7 رجب 1250 هجری قمری (8 نوامبر 1834 میلادی) و بعد در طهران در 14 رمضان 1250 (31 ژانویه 1835) به تخت نشست.و در 16 شوال 1264(4 سپتامبر 1848 میلادی) در سن 42 سالگی فوت کرد.اسم و کنیه او بنام “غازی” بود.
سکه های محمد شاه
روی سکه:”شاهنشه انبیا محمد”
پشت سکه:محل ضرب و تاریخ
ناصرالدین شاه
ناصرالدین شاه پسر محمد شاه برای دفعه ی اول در 14 شوال 1264 (13 سپتامبر 1848) در تبریز و برای بار دوم در تهران بتاریخ 24 ذی الحجه ( 23 اکتبر 1848) تاجگذاری نمود و در 17 ذی الحجه 1313 (1 می 1896 ) بقتل رسید.
بطوری که در سابق گذشت تا قبل از سال 1293 هجری ضرب سکه در ایران بوسیله حکام شهرهای عمده در ضرابخانه های محلی بنام سلطان وقت انجام میشد. بدیهی است که این مسکوکات اکثرا از لحاظ شکل و اندازه و عیار و وزن یکسان نبوده و این مسئله ایجاد مشکلاتی را در امر مبادلات بوجود می آورد.
سکه های ناصرالدین شاه
نوشته سکه های این مدت را به هفت قسمت باید تقسیم کرد.
1-روی سکه: نیم تنه ناصرالدین شاه به سمت چپ
پشت سکه:محل ضرب (تهران،اصفهان و قزوین) و تاریخ
2-روی سکه: “السلطان بن سلطان ناصرالدین شاه”
پشت سکه:محل ضرب و تاریخ
3-شیر و خورشید مابین هلال برگ و محل ضرب
پشت سکه: “السلطان بن سلطان ناصرالدین شاه قاجار”
4-روی سکه: “ناصرالدین شاه غازی صاحبقران”
پشت سکه:محل ضرب و تاریخ
5-نوشته در یک طغری ” السلطان بن سلطان ناصرالدین شاه قاجار “
پشت سکه: محل ضرب سکه
6-روی سکه: “السلطان بن سلطان ناصرالدین شاه”
پشت سکه: تاج با تاریخ و محل ضرب
7-روی سکه:نیم تنه شته در وسط سکه
پشت سکه: “السلطان ناصرالدین شاه قاجار”
منبع:
راهنمای سکه های ضربی (چکشی) ایران (هوشنگ فرح بخش)
سکه های رایج ایران در یکصد سال اخیر (فرهنگ و هوشنگ نوین فرح بخش)