سکه های صفویه

در نتیجه مساعی آنان کشور در تمام شئون مذهبی، فرهنگی، هنری، سیاسی، اقتصادی و تجاری پیشرفت حاصل نمود. آنها با رسمی کردن مذهب شیعه و تشکیل حکومت مرکزی دولت بزرگ و نیرومندی را بنیان نهادند. با تشکیل دولت شیعه مذهب صفوی و قدرتمند شدن آن و مجاروت با امپراطوری سنی عثمانی، جنگهای متعددی بین دو کشور رخ داد که از آغاز تا انقراض سلسله ادامه داشت. در این دوره ایران با بعضی کشورهای اروپایی رواط نزدیکی برقرار کرد. یکی از علل ایجاد این رابطه، جنگهای عثمانی با ایران و دولت های اروپایی بود. سلسله صفوی را شاه اسماعیل تاسیسی کرد، شاه تهماسب فرزندش آن را تثبیت و شاه عباس، نوه ی تهماسب ان را به اوج قدرت رسانید. بعد از مرگ شاه عباس اول، نوه ی او با نام صفی و سپس عباس دوم، سلیمان و شاه سلطان حسین سلطنت نمودند. در زمان شاه سلطان حسن، محمود افغان پسر میرویس، کلانتر قندهار، از طریق سیستان و کرمان پیش راند و از ریق یزد عازم اصفهان شده، پایتخت صفویه را فتح نمود و بر تخت سلطنت ایران نشست. بعد از قتل شاه سلطان حسین، افراد مختلفی از خاندان صفوی در گوشه و کنار ایران به سلطنت رسیدند که حکمرانان اسمی بیش نبودند و در حقیقت حکومت واقعی سلسله صفوی در سال 1135 هجری با فتح اسفهان و قتل شاه سلطان حسین به پایان رسیده بود. با استقرار دوست صفوی، وضع مالی بر اساس معین و ثابتی استوار گردید. یکی از ارکان مهم سازمان مالی کشور، ضرابخانه بود که تحت نظر معیر الممالک اداره می شد و عزل و نصب حکاکان و زرکشان و  ضراب باشی و صنعتگران و کارکنان و کارمندان با او بود. سکه های رایج در زمان صفویه از زر و سیم و برنز بود؛ ولی در معاملات و داد و ستد بیشتر از سکه های نقره و برنز استفاده می شد و سکه های زرین کمتر در دست مردم بود معمولا در جشنها و تاجگذاری و اعیاد ضرب می شد.

واحد پول دوران صفوی تومان بود. سکه زر به نام اشرفی و سکه نقره بیستی، محمدی، شاهی و عباسی نامیده می شد و سکه های برنزی، غازی نام داشت که معمولا به آنها فلوس می گفتند. بر روی سکه های فلوس معمولا تصاویر مختلف از حیوانات و پرندگان نقش می گردید. به علت رونق تجارت و صنعت و وضع مطلوب اقتصادی، در بیشتر شهرهای ایران ضرابخانه هایی برقرار بود که اقدام به ضرب سکه می نمودند.

نام و القاب شاهان صفوی بر سکه ها

بر روی سکه های صفوی نام و القاب شاهان به صورت جملاتی که ارادت و وابستگی آنها به ائمه اطهار و امامام شیعه می رساند و همچنین تاریخ و شهر ضرب سمکه منقوش شده. از زمان شاه عباس دوم (1052تا1077هجری) اغلب عناوین و القاب به صورت اشعار فارسی نوشته شده و این یکی از ابداعات و نوآوری های جالبی است که در سکه های ایرانی قبل اتز صفویه سابقه نداشته و بر سکه سلسله های پیشین ایرانی تاکنون اشعار فارسی قرائت نشده است. خط روی سکه های شاهان اولیه صفوی نسخ و سپس نستعلیق است. مهمترین القاب و نام شاهان صفوی بر سکه ها به شرح زیر است:

شاه اسماعیل اول (907تا 930هجری)

1-      السلطان العادل الکامل الهادی الوالی ابوالمظفر شاه اسمعیل بهادرخان خلدالله ملکه

2-      السلطان العادل الکامل الوالی ابوالمظفر سلطان اسمعیل بهادرخان الحسینی خلدالله مله

3-      السلطان العادل الغازی فی سبیل الله ابوالمظفر شاه اسمعیل خلد الله ملکه

4-      عدل شاه اسمعیل

5-      من اتجا الی الحق نجا

تهماسب اول (930 تا 984 هجری)

1-      السلطان العادل الکامل الهادی الوالی ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان خلد الله ملکه

2-      السلطان العادل الکامل الهادی الوالی ابوالمظفر سلطان طهماسب الصفوی الحسینی خلد الله ملکه

3-      عدل شاه طهماسب

اسماعیل دوم (984تا985 هجری)

1-      السلطان العادل ابوالمظفر شاه اسمعیل الصفوی خلد الله ملکه

2-      ابوالمظفر شاه اسمعیل بن طهماسب الصفوی خلد الله ملکه

3-      زمشرق تا به مــغرب گر امام اســت                 علی و آل او ما را تــمام اســـت.

محمد خدابنده (985-966 هجری)

1-      سلطان العادل الکامل الهادی الوالی ابوالمظفر شاه سلطان محمد بهادرخان بن طهماسب خلد الله تعالی ملکه

2-      غلام امام مهدی علیه السلام السلطان العادل المظفر سلطان محمد خلد الله ملکه

حمزه (992تا993هجری)

السلطان بن السلطان بن السلطان حمزه خلد الله ملکه و سلطانه

عباس اول (996تا1038 هجری)

1-      از بهر خیر این سکه را کلب علی عباس زد.

2-      بنده شاه ولایت عباس خلد الله ملکه و سلطانه و علی العالمین برّه و احسانه

صفی اول (1038تا1052هجری)

1-      بنده شاه ولایت صفی

2-      هست از جان غلام شاه صفی

عباس دوم (1052 تا1077 هجری)

1-      بود کلب علی عباس ثانی

2-      به گیتی ســکه صــاحبقــرانــی                                                            زد از تـوفیق حـــق عباس ثــانی

3-      به گیتی آنکه اکنون ســکه صاحـبقرانی زد                                 ز توفیق خــدا کـلــب عــلــی عباس ثـانی زد

صفی دوم، سلیمان اول (1077تا1105 هجری)

1-      بهر تحصیل رضای مقتدای انس و جان                         تازه از نام صفی شد سکه صاحبقران

2-      زبعد هستی عباس ثانی                                             صفی زد سکه صاحبقرانی

3-      به گیتی بعد شه عباس ثای                                         صفی زد سکه صاحبقرانی

4-      سکه مهر علی را تا زدم بر نقد جان                              گشت از فضل خدا محکوم فرمانم جهان

5-      بنده شاه دین سلیمان است

6-      بنده شاه ولاین سلیمان

سلطان حسین اول (1105 تا1135هجری)

1-      کلب آستان علی حسین

2-      کمترین کلب امیر المومنین سلطان حسین

3-      گشت صاحب سکه از توفیق رب المشرقین                     در جهان کلب امیر المومنین سلطان حسین

4-      زد زتوفیق حق به چهره زر                                       سکه سلطان حسین دین پرور

5-      بنده شاه ولایت حسین

6-      وارث ملک سلیمان جهان سلطان حسین

تهماسب دوم (1135 تا 1144هجری)

1-      از خراسان سکه بر زر شد به توفیق خدا                                    نصرت و امداد شاه دین علی موسی الرضا

2-      سکه زد طهماسب ثانی بر زر کامل عیار                                   لا فتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار

3-      به گیتی سکه صاحبقرانی                                          زد از توفیق حق طهماسب ثانی

4-      بنده شاه ولایت طهماسب

احمد (1138 تا1141 هجری)

            سکه زد بر هفت کشور جتر زد بر مهر و ماه                   وارث ملک سلیمان گشت احمد پادشاه

عباس سوم (1144تا1148 هجری)

1-      از خراسان سکه بر زر شد به توفیق خدا                                    نصرت و امداد شاه دین علی موسی الرضا

2-      سکه بر زر زد به توفیق الهی در جهان                          ظل حق عباس ثالث ثانی صاحبقران

سام (1157تا 1160هجری)

1-      سکه بر زر زد به گیتی چون طلوع نیرین                      وارث ملک سلیمان سام بن سلطان حسین

2-      بنده  ساه ولایت سام بن سلطان حسین

سلیمان دوم (1162تا1169 هجری)

            زد از لطف حق سکه کامرانی                                    شه عدل گستر سلیمان ثانی

اسماعیل سوم (1163 تا 1169هجری)

1-      بنده شاه ولایت اسمعیل

2-      السلطان اسمعیل خلد الله ملکه

حسین دوم (1166 هجری)

            دارد ز شاهمردان فرمان حکمرانی                               فرزند شاه طهماسب سلطان حسین ثانی

محمد دوم (1200 هجری)

            به زر زد سکه از الطاف سرمد                                   شه والا گهر سلطان محمد

پشت سکه ها:

معمولا در پشت سکه های صفوی جمله شهادتین علی ولی الله، نام دوازده امام، یا چندتن از ائمه در حاشیه و بندرت نام ضرابخانه نوشته شده است.

سکه های لاری:

در دوره صفوی غیر از سکه های معمولی، مسکوکات دیگری به شکل نوعی مفتول سیمی دولایی ضرب می گردید که چون ظاهرا ابتدا این سکه ها در لار ضرب شدند، نام «لاری» به آنها داده شد. این سکه ها به صورت مفتولهای کشیده ای به قطرهای مختلف از نیم تا 3 میلی متر است که آنها از وسط بر روی هم خم می باشند و در حدود نیمی از آن را با ضربه چکش مسطح کرده، روی سطح پهن شده عباراتی نوشته اند. این سطح باریک دارای نوشته های بسیار کمی است که گاها فقط  یک یا چند حرف از یک جمله بر روی آن خوانده می شود. این نوع سکه به تقریب در تمام دوران صفویه رایج بوده، نام اغلب شاهان صفوی و شهرهایی که این نوع سکه در آنجا ضرب شده بر سطح پهن مفتول نوشته شده است. این سکه ها بالاخص در ناحیه لار و بین حکام لار و ملوک هرمز و بنادر و جزایر جنوب ایران (خلیج فارس) رایج و معمول بوده است.

سالشمار شاهان صفوی

لینک به گروه سکه های صفوی