به دستور منگوقاآخان خان بزرگ، حمله به ایران به هولاگوخان نوه ی چنگیر واگذار شد. هولاگوخان با سپاه عظیمی به ایران یورش آورد. در اثر حمله ی او، قلعه ی الموت و قلعه های دیگر به تصرف مغولان در آمد و اسماعیلیان سقوط کردند. سپس هولاگوخان به بغداد حمله کرد و آخرین خلیفه ی عباسی المعتسم بالله را به قتل رساند.به این ترتیب، سلسله ی عباسیان در سال 656 هجری به پایان رسید. دراین حمله، بسیاری از شهرها ویران و مردم آن به قتل رسیدند. هولاگوخان بعد از فتح ایران، مراغه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد و سلسله ای را تاسیس کرد که به ایلخانان معروف شد.
ایلخانان 100 سال به استقلال حکومت کردند و بعد از مرگ قوبیلای قاآن در سال 693میلادی، ارتباط آنها با خانهای بزرگ در چین قطع شد و فقط نسبت به آنها احترام قائل بودند. نخستین امرای ایلخانی نسبت به مسیحیت و مذاهب بودایی نظر کاملا مساعدی داشتند؛ اما نفوذ فرهنگی و دینی ایران باعث شد که غازان خان و جانشینان وی به دین اسلام بگروند.
ابوسعید آخرین حاکم بزرگ ایلخانی بود که بدون تعیین جانشین درگذشت. بعد از ابوسعید یکی از فرزندان اریق بوکا، برادر هولاگو، به نام ارپاخان، ولی در همان سال معزول گردید و موسی خان که نسبتش به بایدو، ایلخان ششم می رسید، جانشین او شد. در این دوره چندین خان که دست نشانده امیرحسن بزرگ جلایری و امیرحسن کوچک چوپانی بودند، به حکومت رسیدند. بعد از هرج و مرجی که در ایام ایلخانی نوشیروان پیش آمد، خاندان جلایری مستقل شدند و ایلخانان برافتادند و ایران میان سلسله های محلی جلایریان و ال مظفر و سربداران و … تقسیم شد.
سکه های ایلخانان
با انهدام حکومت خوارزمشاهیان و انقراض خلافت عباسی بدست مغولان، همه نهادها و معیارهای حکومتی دگرگون شد و بالطبع بازتاب اثر این تحولات در سکه ها نیز منعکس گردید. با پایان یافتن دوران عباسی نام خایفه نیز از سکه ها حذف گردید. با مطالعه سکه های موجود بطور نسبی سه دوره متمایز فرهنگی در ضرب سکه های ایلخانان مغول به چشم می خورد.
1- ایلخانان در آغاز حکومت بر سرزمینهای مفتوحه، به علت غنای فرهنگ ایران اسلامی و برتری چشمگیر آن در مقایسه با فرهنگ بدوی بیابانگرد مغول، ناچار بودند ظاهرا از آداب و شعایر و عقاید اسلامی تبعیت کنند. در سکه های اولین ایلخانان مغولی، یعنی هلوگان خان، نوه ی چنگیز عبارت:« قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء » نوشته شده است. دراین زمان از فرهنگ مغول و نوشته هایی به خط ایغوری اثری نیست.
2- در دوره ی تسلط و تثبیت حکومت ایلخانان و تثبیت حکومت ایلخانان، سکه های به تدریج تحت تاثیر فرهنگ مغول قرارگرفته است و با اینکه با اینکه اکثر شاهان این دوره ظاهرا به اسلام مشرف شده بودند، و اسامی اسلامی داشتند، ولی القاب و نام خود را با کلمات ایغوری نوشته اند. بعضی از سکه ها فقط نام سلطان با زبان فارسی نوشته شده است، آنهم برای شناخته شدن پادشاه جدید از فرمانروای قبلی. سلاطین این دوره عبارتند از: آباقا، احمد تگودار، ارغون، گیخاتو، بایدو، غازان محمود.
3- از زمان سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) نام و القاب سلطان اغلب با کلمات فارسی نوشته شده است. نماینده سلطان یا حاکم هر شهر به سلیقه ی خود، تغییراتی در سکه های ایلخهانی، به استثنای مدت زمان محدود سلطان محمد خدابنده که پس از گرویدن به مذهب شیعه به نقر شهادتین و اسم خلفای راشدین است. این گروه عبارتند از: محمد خدابنده، ابوسعید، ارپاگون، موسی، طغاتیمور و بقیه ایلخانان تحت حمایت سایر حکومت ها.
منبع:
کتاب سکهه ای ایران از آغاز تا دوران زندیه