چین:
مورخین اعصار باستانی چین، از مسکوکاتی خبر می دهند که در آغاز هزاره ی دوم پیش از میلاد در چین رواج داشته است و برخی نیز این ابتکار ر به بنیانگذار سلسله ی چانگ نسبت می دهند که در قرن هجدهم پیش از میلاد می زیسته است و هنگامی که قحطی سهمگینی آن سرزمین را فراگرفته بود، به ضرب سکه پرداخت تا مردم بدان وسیله خواروبار بخرند و کودکان خود را که از فرط استیصال فریفته بودند، بارپس گیرند، اما متاسفانه هیچیک از این ادعاها قابل اثبات نیستند و چون وضع مبادلات در چین، از کهن ترین ایام بر محققین روشن است و تا آنجا که مستنداتی در دست است که میدانیم نمک و حبوبات در چین نیز مانند دیگر نقاط جهان، ابتدایی ترین وسیله ی مبادله بوده اند و مالیات و خراج را هم با همان وسایل دادیه می کردند. حتی مارکوپولو در قرن سیزدهم میلادی به قالب های نمک که به مُهرِ خان ممهور بوده و بجای پول بکار می رفته است اشاره کرده، چنانچه هنوز هم در تپه های ماهورهای ایالت یون نان، قالب های نمک وسیله ی دادوسد است.
حبوبات، نمک، چای و ابریشم و سنگ یشم از قرن ها پیش از رواج سکه ها، وسیله مبادله بودند و پس از آن هم هنوز سوداگران، معامله با آنها را بر سکه های کم ارزش و غالبا تقلبی ترجیح می دادند. صدفها نیز در چین بیش از سرزمین های دیگر رواج داشته است. بعد ها مبادله انواع ازارآلات مانند بیل، کج بیل، چاقو، کلید و دیگر وسایل خانگی رایج شد که ابتدا این وسایل را به اندازه ی واقعی می ساختند، سپس برای تسهیل در مبادلات صورت نمادین آنها را در اندازه های کوچک به جریان گذاشتند.
ضرب نخستین سکه های چین را برخی از کارشناسان به عصر سلسله ی چو ( Chou ) (1124 تا 294 قبل از میلاد) و تقریبا هزار سال پیش از میلاد نسبت می دهند، اما این نظریه را باید با قید احتیاط تلقی کرد، زیرا نمونه هایی که بدانها استناد می شود، فاقد هرگونه علامتی هستند که انتسابات آنان را به یک دوره ی مشخص تاریخی ثابت کنند. علامات و نوشته هایی هم که چند قرن پس از رواج نخستین نمونه ها بر آنها ضرب شده و به وزن و محل ضرب آنها اشاراتی دارند، هیچ سرنخی از تاریخ ضربشان بدست نمی دهند.
با آن همه باید اذعان کرد که این مسکوکات ابتکاری مستقل بوده و هیچگونه تاثیری از سکه های مغرب زمین نپذیرفته و از جهات گوناگون با آنها متفاوتند؛ چون آنها را ضرب نمی کردند و به شیوه ی ریخته گری می ساختند. هریک قطعه « یک واحد پول » بود که اضعاف و اجزایی نداشت و همه ارزش واحدی داشتند. عموما سوراخ مربعی در وسطشان تعبیه شده بود، زیرا آنها را در سته های 100 تایی بسته، ریسمان یا نخی را از سوراخشان می گذرانیدند.
احتمال بیشتر این است که نخسیتن نموه های این سکه ها در زمان امپراطوری شیه هوانگ تی ( Shih Huang-ti ) ( 221تا 210 پیش از میلاد) که ایالات چین را متحد ساخت و دیوار چین از ابداعات اوست، ضرب شده و به مدتی بیش از 4 قرن در آن کشور رواج یافته باشند. پس از آن تایی تسونگ ( Tai Tsung ) سکه ای را با آن طراحی نوین ارائه کرد که مطالبی درباره ی زمان ضرب بر انها نقر شده بود و به مدتی بیش از 200 سال در جریان بود.
به سبب کمبود ذخایر طلا، مسکوکات طلایی در چین ضرب نمی شد و فقط در دوره ی چو اندکی از شمش های طلای انگ خورده به وزن 224 گرم به جریان افتاد که تا قرن هشتم میلادی به ندرت در مبادلات بکار می رفت.
شمار اندکی مسکوکات نقره هم در قرن دوازدهم ضرب شدند که عمرشان از 3 سال تجاوز نکرد.
همسایگان چین و کشور ژاپن هم که متاثر از نفوذ سیاسی و فرهنگی آن کشور بودند، روش سکه زنی را از آن کشور آموخته و به همان روش سکه می زدند.
هندوستان:
پیش از آنکه از سالهای 1600 تا 1500 پیش از میلاد رمه داران آریایی نژاد از ناحیه ی پنجاب به دره ی رود گنگ سرازیر شوند و در آنجا مسکن گزیده، کار کشاورزی و شهرنشینی را آغاز کنند، تمدن بسیار کهن بومیان هندوستان به نام هارپاتان ( Harpatan ) در آن سرزمین گسترده بود و وجود شهرهای باستانی پنج هزار ساله مشکوفه، با خیابانهای وسیع و خانه های مجهز به حمام و فاضلاب در آنها، معرف یک تمدن پیشرفته است، اما علی رقم آن فرهنگ نسبتا غنی، حتی آثار مهرهایی که به علامت مالکیت ب اشیا می زده اند، همچنین گسترش روابط اقتصادی با کشورهای غرب اسیا هیچ نشانه ای که از یک روش منظم داد و ستد در هندوستان کهن حکایت کند، بدست نیامده است. البته مسلم است که فلزات در آن اعصار برای داد و ستد یا اندوختن ثروت مورد استفده بوده اند و در ادبیات ودایی ( Veda ) هم به عنوان وسیله ی تقدیم نذورات و تادیه ی خراج به آنها اشاره شده است، ولی هیچ نمونه ای که بر وجود یک واحد پولی یا وزن و ارزش معین دلالت کند، تاکنون به نظر پژوهندگان و کارشناسان نرسیده است.
منبع: پول و سکه، نویسنده: عبداله عقیلی، بازنویسی وتنظیم: علی بهرامیان