ایران, مقاله ها

سکه های ایران در نخستین سده های اسلامی- بخش اول

برای مطالعه بخش دوم اینجا کلیک نمایید.

برای مطالعه بخش سوم اینجا کلیک نمایید.

سکه هایی که در این دوران ضرب شده اند، می توان در ۳ گروه دسته بندی کرد:

اول: سکه های شهرهای خودمختار یا دولت شهرها.

دوم: سکه های اسپهبدان تپورستان.

سوم: سکه های دو زبانه عربی-ساسانی.

بخش اول: سکه های شهرهای خودمختار یا دولت شهرها

هنگامی که یزدگرد سوم در خراسان کشته شد، هنوز بسیاری از شهرهای ایران به تصرف تازیان درنیامده بود و بسیاری از سرزمین های مفتوحه نیز با آنکه نمایندگان حکومت مرکزی، تحمیلات متارکه و صلح را پذیرفته بودند، مردم محلی زیر بار نرفته، در هر فرصت سر به شورش برمی داشتند و چنین است که ما امروز در روایات فتوحات اعراب، دریک ناحیه به سنوات و اسامی فاتحین مختلفی بر می خوریم که پس از هر چندی به خاموش کردن شورش های محلی و پیروزی های تازه دست یافته اند.

بسیاری از سکه های ضرب شده در این دوران، حکایتگر این نکته اند که پس از انقراض خاندان ساسانی، و پیش از استیلای کامل تازیان، در نواحی مختلف ایران، مردم به رعایت زعامت برخی از سرداران یا مرزبانان یا دهگانان استقلال طلب محلی، مجموعه هایی از دولت شهرهای کوچک را سازمان داده بودند که نه تازیان اطاعت می کرده اند و نه به یک حکومت مرکزی، که دیگر وجود نداشت، بستگی داشته اند؛ اما همین سکه ها نشان می دهد که چگونه همان اشراف محلی بر مسکوکات خود، به همزیستی مسالمت آمیز با اعراب تن در داده، نوعی حکومت دوگانه ایرانی-عربی را پذیرفته بودند.

سکه هایی که دراین عصر زده اند، از این حیث که برخی شعارهای ایارنی و اسلامی را به دو خط پهلوی و کوفی توامان دارند، تقریبا شبیه سکه های عربی-ساسانی هستند، با این وصف، در طبقه بندی سکه ها نمی توان آنها را در زمره ی عربی-ساسانی به شمار آورد، زیرا بر سکه های عربی-ساسانی عموما تصویر یکی از خسروان ایرانی نقش بسته است و بر اینها تصاویر گوناگونی با لبسهای ایرانی و عربی. دیگر آنکه سکه های عرب-ساسانی را ولات عرب زده اند که از حکومت مرکزی در مدینه یا دمشق اطاعت می کرده اند، ولی این سکه ها غالبا از شهریاران محلی است که از هیچ قدرت بالاتری اطاعت نمی کرده اند. سکه های عرب-ساسانی  عموما دارای شعارهای اسلامی هستند، ولی این سکه ها تنها در آخرین سالها، نشانه هایی از شعارهای مزبور یا اسامی فرماندهان عرب و خط کوفی دارند.

علی حصوری، پژوهشگر و سکه شناس نوگرای ایرانی در کتاب خود با عنوان سکه های عرب-ساسانی را ولات عرب زده اند که از حکومت مرکزی در مدینه یا دمشق اطاعت می کرده اند، ولی این سکه ها غالبا از شهریاران محلی است که از هیچ قدرت بالاتری اطاعت نمی کرده اند. سکه های عرب-ساسانی  عموما دارای شعارهای اسلامی هستند، ولی این سکه ها تنها در آخرین سالها، نشانه هایی از شعارهای مزبور یا اسامی فرماندهان عرب و خط کوفی دارند.

علی حصوری، پژوهشگر و سکه شناس نوگرای ایرانی در کتاب خود با عنوان سکه های عرب-ساسانی را ولات عرب زده اند که از حکومت مرکزی در مدینه یا دمشق اطاعت می کرده اند، ولی این سکه ها غالبا از شهریاران محلی است که از هیچ قدرت بالاتری اطاعت نمی کرده اند. سکه های عرب-ساسانی  عموما دارای شعارهای اسلامی هستند، ولی این سکه ها تنها در آخرین سالها، نشانه هایی از شعارهای مزبور یا اسامی فرماندهان عرب و خط کوفی دارند.

علی حصوری، پژوهشگر و سکه شناس نوگرای ایرانی در کتاب خود با عنوان آخرین شاه درباره تشکیل «دربار دوم» در استخر فارس و ادامه فرمانروایی یزدگرد بر سرزمین هایی که هنوز به تصرف اعراب درنیامده بود، سپس عزیمتش به خراسان و کشته شدن او در مرو سالها پس از سال ۳۱ قمری که در روایات اسلامی از جمله تاریخ طبری آمده است، به این نکات بدیعی اشاره کرده است.

تاریخ تشکیل این حکومت های خودمختار، و شهریاران غالبا ناشناخته ای که به تنهایی، یا با مشارکت دیگری، به طور مستقل یا با پذیرش قدرت فائقه تازیان، مدتی کوتاه فرمانروایی کرده اند، به درستی روشن نیست و تنها با مطالعه سکه های این دوران پرآشوب و مبهم تاریخی، می توان به اطلاعات اندک و نامطمئنی دست یافت.

ویژگی های عمومی:

  درمیان این مسکوکات اثری از سکه های طلا نیست و سکه های نقره نیز بسیار اندکند. جنس آنها معمولا از مس است که بیشتر به منظور مصارف محلی ضرب شده اند و در عین حال از اشفتگی اوضاع مالی دربار و تنگدستی شهریارانی که از تحصیل درآمدهای مالیاتی محروم بوده اند، حکایت می کنند.

نخستین نمونه های آنها به طور کامل از سکه های خسروان ساسانی تقلید شده اند که روی سکه اختصاص به تصویر نیم تنه شهریار دارد، با کلاه و افسر و تن پوش و آرایه های شاهنشاهان و نام شهریار و پشت سکه تصویری است از آتشدان و دو آتشبان یا پرستاران آتش، ولی رفته رفته این تصویر و نقوش به نحوی تغییر یافته که استیلای تدریجی اعراب گرایش این شهرهایاران را به دین اسلام یا اطاعتشان از ولات عرب، نشان می دهد.

بر بسیاری از این سکه ها نام شهریار و محل ضرب و ندرتا تاریخ ضرب سکه نقش بسته است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

نام شهریار

محل ضرب

تاریخ ضرب

آزاد

بیشاپور

؟

آزاد و دارای (دو شهریار با هم)

بیشاپور

؟

استاندار

آتورپاتکان (آذربایجان)

؟

تهمین

آتورپاتکان (آذربایجان)

؟

دارای

بیشاپور

؟

دینان

شوش

؟

دینیار

شوش

؟

زادوی

شوش

؟

سینود ؟

تپورستان (طبرستان)

؟

فرخ زاد گشن انوشان

بیشاپور

؟

فرخ زاد گشن انوشان

تنبورک

؟

فرخ زاد گشن انوشان

در دوم

؟

فرنیک

شوش

؟

کیان

تپورستان

۷۰

منصور (دات پیروز)

آتورپاتکان

؟

منصور (دات پیروز)

به از آمد کواذ (بهقباذ)

؟

برخی از شهریاران ناشناخته هم که تصویرشان بر سکه ها دیده می شود، نامی از آنها برده نشده و در شهرهای به از آمد کواد سالهای ۸۰ و ۸۲ پوشنگ سال ۶۶، دارابگرد سال های ۴۷ و ۶۸ و ۹۴ ؟ و زرنج و شوش سال ۸۷ قمری سکه زده اند. سکه هایی که هم فاقد نام و شهریار و محل ضرب، یا بکلی ناخوانا هستند. درباره تاریخ هایی هم که در این سکه ها آمده است، تحقیقی صورت نگرفته، که هجری هستند تا یزدگردی قدیم یا جدید.

طراز این سکه ها که علامات و نشانه های ساسانی آنا به تردیج به اشارات و رموزی از فرهنگ و سنت های عربی و اسلامی تغییر یافته، حکایتگر تحول آداب و باورهای دینی مردم، در نخستین سالهی استیلای اعراب بر نواحی مختلف ایران و روند تدریجی همزیستی شهریاران ایرانی با فاتحین تا اطاعت کامل از آنها هستند. چنانچه تصاویر شهریاران به تدریج، از چهره ی شاهنشاه ساسانی با تاج و زیورآلات پادشاهی به تصویر نیم رخ شهریاری است که ب دیهیم پادشاهی دو دست را به سوی آسمان برده و در حال اذان گفتن است. طراز پشت سکه ها هم از آتشدان، به نقوش حیواناتی مانند قوچ، طاووس، گاو کوهان دار با دیهیم پادشاهی و یا اسب بالدار- یادآور پگاسوس (Pegasus) اهالی کرنت- تغییر یافته است.

نوشته های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *