ایران, مقاله ها

سکه های ایران در نخستین سده های اسلامی – بخش سوم

برای مطالعه بخش اول اینجا کلیک نمایید.

برای مطالعه بخش دوم اینجا کلیک نمایید.

سکه های عرب ساسانی:

پیشتر یادآوری شد که اعراب پس از یورش و تسلط بر هر ناحیه یا هر شهر، دست به دست به ترکیب سازمان های محلی نزده، تنها به اعلام شهادتین و ستاندن جزیه و خزاج بسنده می کردند. یکی از این سازمانهای مدنی ضرابخانه ها بودند که تا سالها پس از استیلای کامل آنها بر ایران، همچنان به کار خود ادامه داده و بدون هیچ گونه تغییری، به روال و سبک سابق سکه می زدند، اما از سال هجدهم قمری که به فرمان عمر سکه هایی ضرب شد که هر چند دارای طراز خسروانی بودند، ولی بر بعضی از آنها شعارهای اسلامی مانند «محمد رسول الله» و « لا اله الا الله وحده» نیز نقر شده بود. این نوع سکه های دو زبانه که دارای طراز ساسانی و شعارهای اسلامی هستند و ضرب آنها تا حدود سال ۲۰۰ قمری در نواحی مختلف، مخصوصا سرزمین های شرقی ایران، ادامه داشته است، در اصطلاح سکه شناسی سکه های عرب- ساسانی (Arab – Sassanian Coins)می نامند.

این سکه ها که در زمان خلفای نخستین و امویان و عباسیان و والین آنها و همچنین خوارج و سرکشان دیگر در شهرها و نواحی مختلف ایران ضرب شده اند، روشنگر بسیاری از حوادث قرون اولیه اسلامی هستند و از این نظر بسیار مهم اند و مورد توجه پژوهشگران و سکه شناسان.

جان واکر که سالیانی چند سرپرستی «قسمت سکه ها» را در موزه بریتانیا داشته و کتابی به نام سکه های عرب ساسانی (Arab – Sassanian Coins) نوشته است، ب مطلالعه کلیه سکه هایی که تا سال ۱۹۵۱ میلادی به تصرف موزه بریتانیا درآمده، آنها را در ۵ گروه به شرح زیر دسته بندی کرده است:

۱-      سکه های ولات بنی امیه در مشرق ایران، از سال ۳۱ تا ۸۳ قمری = ۶۵۱ تا ۷۰۲ میلادی

۲-      سکه های عرب هیتالی خراسان، از سال ۵۰ تا ۶۹ قمری = ۶۷۰ تا ۶۸۸ میلادی

۳-      سکه های ولات بنی عباس در طبرستان، از سال ۱۴۴ تا ۱۹۱ قمری = ۷۶۱ تا ۸۱۲ میلادی

۴-      سکه های بنی عباس در بخارا از سال ۱۴۴ تا ۱۹۱ قمری = ۷۷۵ تا ۸۵۱ میلادی

۵-      سکه های پراکنده و منفرد که در عهد بنی امیه و بنی عباس، از حدود سال ۳۱ تا ۲۰۰ قمری با طراز ساسانی در متصرفات شرقی اعراب ضرب شده اند.

مشخصات کلی سکه های عرب ساسانی

جنس: این سکه ها معمولا نقره هستند ولی به شما اندکی، بر مس و برنز نیز ضرب شده اند، اما سکه طلایی که اصالت مورد تایید کارشناسان باشد تاکنون دیده نشده است.

وزن و اندازه: سکه های عرب ساسانی از حیث وزن و اندازه مانند درهم های اواخر عصر ساسانیان هستند، ولی سکه های ولات طبرستان که به تقلید از سکه های اسپهبدی ضرب شده اند، نیم درهمی اند.

طراز: روی سکه ها عموما تصویر خسرو دوم یا هرمز چهارم و یا یزدگرد سوم نقر شده، با شعارهای معمولی اواخر عصر ساسانی که بر بعضی از آنها نام شاه را هم نوشته اند. نوشته ها هم به خط پهلوی است ولی نام خلفا و ولات عرب گاه به پهلوی، گاه به کوفی و گاه به هر دو خط نوشته شده اند.

برخی سکه ها نام خلیفه یا والی عرب را ندارند و تنها شعارهای اسلامی بر آنها نوشته شده است و شامل نام حضرت باری و تقدیس مقام ربوبیت یا پیامبر گرامی اسلام (ص) نوشته شده است. مانند: بسم الله، بسم الله ربی، بسم الله ربی الحَکَم، بسم الله الربی الرحمن، بسم الله العزیز، بسم الله المَلِک، بسم الله محمد رسول الله، بسم الله لاحُکمَ الا الله (شعار خوارج)، بسم الله ولیّ الامر، لا حکم الا الله محمد رسول الله، الحمد ولله، الفضل لله، العزة لله، الله ربی، ربی الله الاحد، حسبنا لله، نَصَّرَ به، لله، الملک لله، لله الحمد، محمد، محمد ولی الله، الله ربی و عون، صدق الله و احتمالا چند شعار دیگر. طراز پشت سکه ها نیز مانند سکه های ساسانی صحنه آتشگاه است.

سالشماری معمولا بر تاریخ یزدگردی قدیم یا جدید و گاه سال هجری قمری است که تشخیص و تطبیق آنها با یکدیگر امری است مشکل و یکی از اختلاف نظرهای پایان ناپذیر سکه شناسان اس. نام محل ضرب را بصورت اختصاری و تک نگاری بر سکه ها آورده اند که آن نیز یکی دیگر از مشکلات و اختلاف نظر های کارشناسان است.

(نام خلفا و ولات عرب و رهبران خوارج و شورشیانی که بر سکه های عرب ساسانی آمده، به ترتیب تاریخ ضرب و دارالضرب به شرح آمده است که در کتاب منبع این مقاله در صفحات ۱۴۵ تا ۱۴۷ آورده شده است.)

منبع: پول و سکه، نویسنده: عبداله عقیلی، بازنویسی وتنظیم: علی بهرامیان
عکس از grifterrec.com

نوشته های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *